سال ۱۹۴۵ بلافاصله پس از جنگ جهانی دوم، متفقین (انگلیس و فرانسه و آمریکا و شوروی) که در این جنگ به پیروزی رسیده بودند کشور آلمان را به چهار بخش که هر کدام تحت کنترل یکی از آنها بود تقسیم کردند. سه بخش تحت کنترل آمریکا، انگلیس و فرانسه بعداً یکی شدند و جمهوری فدرال آلمان که به عنوان آلمان غربی معروف بود را تشکیل دادند.
در بخش تحت کنترل شوروی در ۷ اکتبر ۱۹۴۹یک دولت کمونیستی تشکیل شد که به جمهوری دموکراتیک آلمان یا آلمان شرقی معروف شد. با حاکم شدن مناسبات کمونیستی در آلمان شرقی شرایط اقتصادی و سیاسی آن به وخامت گرایید و نارضایتی گسترده مردم را در پی داشت.
این ناراضیان بویژه در برلین شرقی به دنبال شرایط بهتر زندگی راه برلین غربی را در پیش گرفتند به طوری که براساس آمارهای منتشره طی شش ماه اول سال ۱۹۶۱ تعداد ۱۶۰هزار نفر از برلین شرقی به برلین غربی پناهنده شدند. این امر موجب عصبانیت دولت آلمان شرقی و اتحاد جماهیر شوروی سابق و کشورهای اقماری آن شد.
در پی این تحولات، نیکیتا خروشچف، نخست وزیر وقت شوروی، به منظور جلوگیری از سیل مهاجران آ لمان شرقی به آلمان غربی دستور ساخت دیوار برلین را صادر کرد. دولت آلمان شرقی تحت رهبری «اریش هونیکر» در ۱۳اوت ۱۹۶۱ساخت دیوار برلین را به عنوان «دیوار حافظ ضد فاشیست» آغاز کرد.
این دیوار به منظور جدا کردن برلین شرقی و جمهوری دموکراتیک آلمان از برلین غربی با استفاده از سیم خاردار و موانع ضدتانک احداث شد. در این چارچوب خیابانها تکه تکه شد و موانع بر سر راه پیاده روها گذاشته شد. در اطراف این منطقه هم تانک ها تجمع کردند. خطوط مترو و قطارهای محلی بین برلین شرقی و غربی متوقف و ارتباط تلفن این دو بخش نیز قطع شد. همچنین ساکنان برلین شرقی از ورود به برلین غربی منع شدند که این امر به دلیل این که حدود ۶۰ هزار نفر از ساکنان برلین شرقی در برلین غربی کار می کردند مشکلات زیادی به بار آورد.
در ۲۰سپتامبر ،۱۹۶۱ دولت آلمان شرقی منازل نزدیک این دیوار را تخریب کرد و کار احداث یک دیوار دائمی با مواد سخت را آغاز کرد که در پایان طول آن به ۱۶۶ کیلومتر رسید.ارتفاع این دیوار ۴ متر بود. بعد از آن یک مسیر نگهبانی، یک راهگذر با دیده بان ها، برج های دیده بانی، سنگرهای زیرزمینی و دیوار دوم بود.احداث دیوار برلین باعث شد تا مرز بین آلمان شرقی و آلمان غربی در ۱۹۲ مسیر و خیابان که ۹۷ مورد آن به برلین شرقی و ۹۵ مورد آن به سایر مناطق آلمان شرقی منتهی می شد قطع شود.
در نقاط مرزی که برای عبور و مرور مورد استفاده قرار می گرفت نیز ایستگاههای بازرسی ایجاد شد که مهمترین آن گذرگاه ایستگاه بازرسی «چارلی» در بخش آمریکایی برلین غربی بود. در ۱۷ اوت ۱۹۶۲ پیتر فیشر که قصد داشت در نزدیکی این منطقه از دیوار برلین بالا رود توسط نگهبانان کشته شد. این امر موجب آشوب در برلین غربی و نفرت ساکنان برلین غربی از آمریکایی ها شد.
بر اساس گزارش هایی که به تازگی منتشره شده تحقیقات پژوهشگران آلمانی نشان می دهد که در طول دوران جنگ سرد 125 نفر بر روی دیوار برلین کشته شده اند.این آمارها در یک گزارش دولتی آلمان با عنوان"مرگ بر روی دیوار از 1961 تا 1989"ذکر شده است.قبلا تعداد کشته ها بر روی دیوار برلین 200 نفر ذکر می شد.
تحقیقات جدید همچنین نشان می دهد که 93 مورد از قربانیان شهروندان آلمان شرقی بودند که قصد فرار داشته اند.32 مورد دیگر نیز زمانی کشته شده اند که قصد فرار نداشته اند که شامل 8 نگهبانی که به طور اتفاقی کشته شده اند نیز می شود.62مورد نیز خود کشی بوده که قربانیان نجات یافته اند.
در اواخر دهه ۱۹۸۰ با آب شدن تدریجی یخ های روابط شرق و غرب و اجرای سیاست های گلاسنوست و پروسترویکای میخائیل گورباچف در شوروی زمینه فروپاشی دیوار برلین فراهم شد. در واقع پایان عمر آلمان شرقی زمانی آغاز شد که دولت کمونیستی مجارستان درهای خود را بر روی غرب گشود.
از آنجا که مهاجرت بین کشورهای کمونیستی ممنوع نبود، در پی این رویداد ساکنان آلمان شرقی که مجاز به رفت وآمد به مجارستان بودند از طریق مجارستان و نیز چکسلواکی به آلمان غربی و سایر کشورهای اروپای غربی رفت و آمد می کردند.هجوم گسترده ساکنان آلمان شرقی به آلمان غربی، استعفای اریش هونیکر و تظاهرات گسترده روزهای دوشنبه مردم آلمان شرقی و حذف محدودیت مسافرت شهروندان آلمان شرقی توسط دولت جدید آن کشور در نهایت باعث شد تا در روز ۹ نوامبر ۱۹۸۹دیوار برلین خراب شود و تنها قطعات کوچکی از این نشانه جنگ سرد بین شرق و غرب به عنوان یادگار تاریخ باقی بماند.
